Görünmez bir tehlike olan hava kirliliği, her yıl dünya genelinde 4 milyondan fazla insanın ölümüne yol açıyor. Sessiz ilerleyen bu çevresel kriz, özellikle büyük şehirlerde yaşayanlar için ciddi bir halk sağlığı sorunu oluşturuyor.
Hava Kirliliği: Sessiz ve Görünmeyen Katil
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, her yıl yaklaşık 4,2 milyon insan dış ortam hava kirliliği nedeniyle erken yaşta hayatını kaybediyor.
Kirliliğe maruz kalan bireylerde, uzun vadede ciddi sağlık sorunları gelişiyor ancak bu etkiler ani olmadığı için çoğu zaman göz ardı ediliyor.
Kirli hava soluyan insanlar, farkında olmadan yıllar içinde çeşitli hastalıkların temelini atıyor. Bu yüzden hava kirliliği, “sessiz pandemi” olarak tanımlanıyor.
En Büyük Risk: Akciğer Değil, Kalp ve Damarlar
Yaygın kanının aksine, hava kirliliğinin sadece akciğeri değil, aynı zamanda kalp ve damar sistemini de etkilediği biliniyor.
Uzmanlara göre hava kirliliği şu sağlık sorunlarına yol açabiliyor:
- Kalp krizi
- Felç
- KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı)
- Astım
- Akciğer kanseri
Ayrıca, çocuklarda öğrenme bozuklukları ve yaşlılarda demans riski de hava kirliliğiyle ilişkilendiriliyor.
En Yüksek Risk Grubu: Çocuklar, Yaşlılar ve Kronik Hastalığı Olanlar
Bağışıklık sistemi henüz tam gelişmemiş çocuklar ile kronik hastalığı bulunan bireyler, kirli havadan çok daha fazla etkileniyor.
Özellikle:
- Şehir merkezlerinde yaşayanlar
- Yoğun trafik ve sanayi bölgelerine yakın olanlar
- Isınma kaynaklı dumanlara maruz kalanlar
yüksek risk grubunda yer alıyor.
PM2.5 ve NO2 Gibi Partikül Maddeler En Tehlikeli Unsurlar
Hava kirliliği denildiğinde ilk akla gelen “smog” değil, gözle görülmeyen mikroskobik partiküllerdir.
Bunların başında PM2.5 (2.5 mikron çapındaki partiküller) ve azot dioksit (NO2) gelir.
Bu maddeler akciğerlerden kana karışarak tüm vücuda yayılabilir ve organ hasarına yol açabilir.
Özellikle PM2.5 oranlarının Dünya Sağlık Örgütü’nün belirlediği sınırın çok üzerine çıktığı şehirlerde, solunan her nefes bir risk unsuru taşıyor.
Türkiye’de Durum Ne?
Türkiye’de de özellikle İstanbul, Ankara, Bursa ve İzmir gibi büyükşehirlerde hava kalitesi dönemsel olarak ciddi şekilde düşüyor.
Temiz Hava Hakkı Platformu’nun 2023 raporuna göre:
- Türkiye’de yılda yaklaşık 40 bin kişi hava kirliliğine bağlı nedenlerle hayatını kaybediyor
- Yılın ortalama 150 günü boyunca şehir havası WHO standartlarının üzerinde kirli ölçülüyor
Bu verilere göre, hava kirliliği Türkiye’de de halk sağlığı için sessiz bir alarm niteliği taşıyor.
Bireysel Korunma Yolları ve Alınabilecek Önlemler
Toplumsal çözümler uzun vadede etkili olsa da bireylerin kendi sağlıklarını korumak için alabilecekleri bazı adımlar bulunuyor:
- Yoğun trafik saatlerinde açık hava aktivitelerinden kaçının
- Evde hava temizleyici cihazlar kullanın
- Yeşil alanlara yakın yaşam alanlarını tercih edin
- Maskeyle dolaşmak, özellikle hassas gruplar için koruyucu olabilir
Ayrıca toplu taşımayı tercih etmek ve özel araç kullanımını azaltmak da hava kalitesinin genel iyileşmesine katkı sağlar.
İstersen, şehir bazlı hava kalitesi sıralamaları ya da hava kirliliğine bağlı hastalık istatistikleri üzerine detaylı bir içerik daha hazırlayabilirim. Talep edersen birlikte geliştirebiliriz.
4o
